Üçüncü Vecih budur ki, eşyâ mâbeynlerinde bazı münâsebât-ı hafiye bulunur. Hatta hiç ümid etmediğin şeyler içinde münâsebet ipleri bulunur. Ya bizzât bulunur veya senin hayâlin meşgul olduğu san‘ata göre o ipleri yapmış. Onları birbiriyle bağlamış. Şu sırr-ı münâsebettendir ki, bazen bir mukaddes şeyi görmek, bir mülevves şeyi hatıra getirir. Fenn-i beyânda beyân olunduğu gibi, hâriçte uzaklık sebebi olan zıddiyet ise, hayâlde sebeb-i kurbiyettir. Yani iki zıddın sûretlerinin cem‘ine vâsıta, bir münâsebet-i hayâliyedir. Bu münâsebetle gelen tahattura ‘tedâî-i efkâr’ ta‘bîr edilir. Meselâ, sen namazda münâcâtta, Ka‘be karşısında, huzûr-u İlâhîde iken, âyâtı tefekkürde olduğun bir halde, şu tedâî-i efkâr, seni tutup en uzak mâlâya‘niyât-ı rezîleye sevk eder. Senin başın böyle bir tedâî-i efkâra mübtelâ ise, sakın telâş etme. Belki intibâha geldiğin anda dön. “Aman, ne kusur ettim!” deyip, tedkîkle meşgul olup durma. Tâ o zayıf münâsebet, senin dikkatinle kuvvet peydâ etmesin. Zîrâ teessür gösterdikçe, ehemmiyet verdikçe, senin o zayıf tahatturun melekeye döner. Bir maraz-ı hayâlî olur. Korkma, maraz-ı kalbî değil. Şu nevi‘ tahattur ise, gāliben ihtiyârsızdır. Hususan hassâs asabîlerde daha gālibdir. Şeytan şu nevi‘ vesvesenin ma‘denini çok işlettirir. Şu yaranın merhemi şudur ki, tedâî-i efkâr, gāliben ihtiyârsızdır. Onda mes’ûliyet yoktur. Hem tedâîde mücâveret var. Temas ve ihtilât yoktur.

Yirmi Birinci Söz

Sayfa 93

Sayfa 94

Sayfa 95

Sayfa 96

Sayfa 97

Sayfa 98

Sayfa 99

Sayfa 100

Sayfa 101

Sayfa 102

Sayfa 103

Sözler